Czym jest nużeniec i jak się objawia? Leczenie nużycy i jej profilaktyka
Nużeniec to pasożyt należący do roztoczy. Występuje on powszechnie na skórze ludzi na całym świecie, głównie w gruczołach łojowych skóry twarzy. Obecność nużeńców w mikrobiomie skóry zazwyczaj nie powoduje żadnych objawów. Niekiedy jednak może dojść do rozwinięcia się stanu chorobowego określanego jako nużyca (demodekoza). Leczenie zakażenia nużeńcem jest procesem uciążliwym i długotrwałym, wymagającym ze strony pacjenta cierpliwości oraz dyscypliny.
W naszym artykule sprawdzisz, czym jest nużeniec, a także jak objawia się nużyca. Dowiesz się również, jak diagnozuje się obecność tego pasożyta na skórze, jak może wyglądać leczenie nużeńca i jaką profilaktykę zastosować, by zminimalizować ryzyko pojawienia się uciążliwych symptomów choroby.
Z tego artykułu dowiesz się:
Nużeniec – czym jest?
Nużeńce to mikroskopijne stawonogi (ok. 0,3 mm) spokrewnione z roztoczami. Są one pasożytami występującymi u ludzi i zwierząt na ich skórze. Rozpowszechnienie nużeńca jest bardzo duże na całym świecie. Wchodzi on w skład prawidłowego mikrobiomu skóry u większości osób – w różnych badaniach wykrywano go na skórze u 23–100% zdrowych dorosłych.
Nużeniec jest niewidoczny gołym okiem. Bytuje głównie w tzw. obszarach łojotokowych skóry, czyli tam, gdzie występuje zwiększona produkcja łoju, przede wszystkim w ujściach gruczołów łojowych i mieszków włosowych. Typowe umiejscowienie to twarz oraz szyja i klatka piersiowa. Możliwe jest również zaobserwowanie ich na owłosionej skórze głowy lub w obszarze genitaliów.
Rodzaje nużeńca
Nużeniec jest organizmem cudzożywnym i pasożytniczym. Obecnie znanych jest ok. stu gatunków nużeńców, jednakże skórę człowieka zasiedlają jego dwa gatunki. Są to:
- nużeniec ludzki (Demodex folliculorum): bytuje w mieszkach włosowych,
- nużeniec krótki (Demodex brevis): zasiedla gruczoły łojowe.
Nużeniec – objawy zakażenia
U większości ludzi obecność nużeńca na skórze nie powoduje żadnych objawów, niekiedy jednak może ona doprowadzić do rozwinięcia się choroby zwanej nużycą. Nużyca jeszcze kilkadziesiąt lat temu była kojarzona z chorobą zwierząt domowych, jednakże pod koniec lat 50. ubiegłego wieku okazało się, że nużeniec może przenosić się również na człowieka.
Przyczyny wystąpienia u niewielkiego odsetka ludzi objawów chorobowych związanych z obecnością nużeńca nie są do końca poznane. Uważa się, że decydują o tym zwiększona gęstość nużeńców na skórze (powyżej pięciu osobników w jednym mieszku łojowym) oraz indywidualne cechy odpowiedzi układu odpornościowego danej osoby.
Objawy nużeńca na skórze
Zmiany skórne spowodowane przez nużeńca obejmują m.in.:
- zaostrzenie trądziku różowatego lub zmiany przypominające trądzik różowaty,
- nieswoiste zapalenie skóry twarzy (obejmujące objawy takie jak pieczenie, rumień, zmiany skórne w postaci grudek i krostek, a także zmiany o charakterze łojotokowego zapalenia skóry bądź zapalenia okołoustnego),
- przewlekłe zapalenie brzegów powiek.
Nużyca różni się nieco od typowego trądziku różowatego – zmiany skórne są suche, a nie łojotokowe, oraz bardziej powierzchowne. Widoczne jest też złuszczenie wokół mieszków włosowych.
Objawy oczne nużeńca
Pacjenci z przewlekłym zapaleniem brzegów powiek spowodowanym nużeńcem mają zazwyczaj nawracające objawy. Mogą one zmieniać się w czasie i zwykle dotyczą obu oczu. Do tych objawów należą m.in.:
- zaczerwienione, obrzęknięte lub swędzące powieki,
- uczucie szczypania lub pieczenia,
- zaczerwienienie oczu,
- nadmierne łzawienie,
- łuszczenie się skóry powiek,
- łuski na rzęsach przypominające łupież,
- poranne sklejenie rzęs.
W bardziej zaawansowanych przypadkach mogą wystąpić także nadwrażliwość na światło oraz pogorszenie ostrości widzenia, która zwykle poprawia się po mrugnięciu.
Przewlekłe zapalenie brzegów powiek może prowadzić do częstego powikłania, jakim jest zespół suchego oka. Występuje on u 25–40% pacjentów. Przewlekłemu zapaleniu brzegów powiek mogą towarzyszyć również zauważalne objawy przewlekłego stanu zapalnego skóry, wskazujące na trądzik różowaty lub łojotokowe zapalenie skóry. Są to m.in. zaczerwienienie skóry twarzy, rumień, swędząca i łuszcząca się skóra obejmująca obszary głowy, ucha zewnętrznego, środkowej części twarzy lub tułowia.
Diagnostyka nużeńca
Początkowe objawy zarażenia nużeńcem ludzkim są prawie nieodczuwalne i łagodne lub błędnie interpretowane jako reakcje alergiczne. W przypadku ich nasilenia kierujemy zwykle swe kroki do lekarza dermatologa lub lekarza okulisty. Lekarz ogląda zmiany skórne, a następnie zleca dodatkowe badania. Podstawą rozpoznania jest uwidocznienie nużeńca w badaniu mikroskopowym oraz wykluczenie innych chorób, które mogą dawać podobne objawy.
Materiał do badania uzyskuje się np. metodą cyjanoakrylanową (na skórę nakłada się kroplę szybko schnącego kleju i szkiełko podstawowe, które odrywa się po wyschnięciu) lub za pomocą ekstraktora zaskórników, taśmy klejącej, zeskrobin bądź biopsji.
Ze względu na to, że nużeńce bytują powszechnie na skórze i rzadko dają symptomy konieczne do rozpoznania objawowej nużycy, nie wystarczy uwidocznienie ich w badaniu mikroskopowym. Trzeba także stwierdzić ich zwiększoną gęstość występowania.
Leczenie nużycy
Potrzeba leczenia nużeńca jest przedmiotem wielu dyskusji i jest uzależniona od indywidualnego przypadku pacjenta. Ze względu na to, że nużeńce u większości osób wchodzą w skład prawidłowego mikrobiomu skóry, na pewno nie należy leczyć przypadków bezobjawowych. Pasożyta można usuwać mechanicznie, szczególnie z rzęs.
W przypadku pacjentów mających łagodne lub umiarkowane objawy przewlekłego zapalenia powiek postępowanie polega na:
- stosowaniu ciepłych okładów,
- masażu powiek,
- płukaniu powiek,
- stosowaniu preparatów sztucznych łez,
- stosowaniu specjalnych płynów i chusteczek do codziennej higieny powiek przy zakażeniu nużeńcem.
Należy mieć na uwadze, że zapalenie brzegów powiek jest stanem przewlekłym, wymagającym długotrwałego leczenia. Ponadto stosowanie preparatów nieprzeznaczonych do higieny powiek na okolice oczu może być szkodliwe. Przy wszelkich zabiegach pielęgnacyjnych konieczne jest zadbanie o czystość – umycie rąk wodą z mydłem oraz niestosowanie wielokrotnie jednorazowych chusteczek.
Nużeniec jest mało wrażliwy na działanie większości antyseptyków, na miejscowo stosowane antybiotyki czy sterydy. Przy zakażeniach skóry, w zależności od decyzji lekarza, można stosować zewnętrznie leki i preparaty takie jak np.:
- krotamiton,
- permetryna (można ją stosować też na powieki),
- 5–10% maść siarkowa,
- 1–2% metronidazol w kremie,
- iwermektyna,
- 1-2% maść rtęciowa,
- 2% maść erytromycynowa,
- 4% pilocarpina,
- 0,5-1% azotan srebra,
- 20% olejek z drzewa herbacianego.
W każdym przypadku leczenia nużycy zalecane jest zażywanie doustne równocześnie sitosteroli, propolisu oraz wyciągów z jeżówki, w celu pobudzenia procesów regeneracji, wzmocnienia układu odpornościowego, uzyskania działania przeciwzapalnego, przeciwbakteryjnego i przeciwwysiękowego. W leczeniu stosuje się także sulfacetamid oraz leki przeciwgrzybicze.
Leki mogą wykazywać działanie drażniące, szczególnie jeśli są stosowane na twarz. Dlatego zawsze należy rozważyć potencjalne korzyści z podjęcia terapii. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów podczas leczenia należy je niezwłocznie zgłosić lekarzowi, który podejmie decyzję o kontynuowaniu, zmianie bądź zaprzestaniu leczenia.
Niezależnie od tego, czy zarażenie nużeńcem jest przyczyną problemów dermatologicznych, czy okulistycznych, pacjenci powinni odbywać częściej dłuższe kąpiele w bardzo ciepłej wodzie, o ile nie jest to przeciwwskazane z innych powodów. Korzystne jest także używanie sauny, ponieważ temperatura powyżej 54°C jest dla nużeńca śmiertelna.
Leczenie nużycy jest trudne i długotrwałe. Farmakoterapia może trwać nawet kilka miesięcy i wymaga dużej cierpliwości od pacjenta oraz jego dyscypliny. Z uwagi na to, że nie wszystkie osobniki nużeńca znajdują się na powierzchni skóry (część z nich jest ukryta głębiej, przy gruczołach łojowych i torebkach włosowych), skuteczność stosowania leków na skórę jest ograniczona. Ponadto należy zwrócić uwagę na to, że nużeńce bytujące na powierzchni skóry są w różnych fazach swego cyklu życiowego, dlatego leczenie powinno obejmować likwidację wszystkich stadiów rozwojowych, aby nie dopuścić do ponownego skolonizowania skóry.
Profilaktyka zakażenia nużeńcem
Profilaktyka nużycy obejmuje m.in. dbanie o codzienną higienę twarzy. Należy myć ją przy użyciu dostosowanych do potrzeb skóry kosmetyków. Ważne jest unikanie stosowania tłustych maści i olejów na twarz. Należy regularnie przeprowadzać zabiegi złuszczające skórę. Istotne jest także utrzymywanie czystości pościeli, ubrań, ręczników. Nie powinno się korzystać ze wspólnych kosmetyków do makijażu, przyrządów do depilacji, grzebieni, a także innych rzeczy osobistego użytku, na których mogłyby być przenoszone te pasożyty.
Podsumowanie
Nużeniec to pasożyt bytujący na ludzkiej skórze u większości zdrowych osób na całym świecie. Zazwyczaj jego obecność nie powoduje żadnych objawów, jednak zdarzają się sytuacje, że może wywoływać nieprzyjemne dolegliwości obejmujące głównie skórę twarzy i powiek.
Leczenie nużycy jest bardzo trudne, ponieważ samo usunięcie pasożyta z powierzchni skóry nie wystarczy. Bardzo ważne jest, żeby wyleczyć zmiany, które nużeniec spowodował. Istotną rolę odgrywa tu też profilaktyka zdrowotna przeciw zarażeniu nużycą lub jej nawrotom. Bardzo ważnym jej elementem jest przestrzeganie zasad higieny osobistej, obejmującej m.in. regularne oczyszczanie twarzy, złuszczanie naskórka, dbanie o czystość przyborów toaletowych.
Źródła:
- D. Skonieczna i in., Roztocze z rodzaju Demodex – charakterystyka, chorobotwórczość, diagnostyka, „Diagnostyka Laboratoryjna” 2018, nr 51 (1), s. 37–44.
- E. Kuchar, Nużeniec ludzki, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/lista/111906,nuzeniec-ludzki (dostęp: 26.04.2024).
- M. Hasse-Cieślińska, H. Kubisiak-Rzepczyk, Demodekoza – co to za choroba?, rozm. przepr. A. Kostecka, Termedia, https://www.termedia.pl/dermatologia/Demodekoza-co-to-choroba-,26912.html (dostęp: 26.04.2024).
- M. Kołodziejczyk, Nużeniec w wybranych zmianach zapalnych skóry, „Kosmetologia Estetyczna” 6 (2019) vol. 8, s. 771–773.
- M. Wiercińska, Nużeniec ludzki i nużyca. Przyczyny, objawy i leczenie, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobypowiekiukladulzowego/319778,nuzeniec-ludzki-i-nuzyca-przyczyny-objawy-i-leczenie (dostęp: 26.04.2024).
- W. Czerwonka, Nużeniec. Kłopotliwy pasożyt, „Kosmetologia Estetyczna” 4 (2015) vol. 4, s. 325–327.
Autorka
Magdalena Merchut-Faron – specjalistka ds. rozwoju treści, absolwentka kierunków edytorstwo i zarządzanie informacją na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przywiązuje dużą wagę do utrzymania wysokiej jakości zarówno merytorycznej, jak i stylistycznej przygotowywanych tekstów. Miłośniczka kawy, zdrowego stylu życia i długich spacerów.